Αποχαιρετισμός σημαίνει αποχωρισμός και αποχωρισμός σημαίνει ένα τέλος

Κι αν μόνο αυτή την φωτογραφία μας άφηνες, και πάλι πάρα πολύ θα ήταν.

Μίζερες οι λέξεις, τεράστιο το μέτρο σου. Και πώς να αναμετρηθούν οι λέξεις μαζί σου; Ποιος και τι να γράψει για σένα;
Να γράψουν όσοι αναμετρήθηκαν με τον έρωτα και την οδύνη του αποχαιρετισμού;

"Αναρωτιέμαι αν, πενήντα τόσα χρόνια μετά, τον σκέφτεστε στην καθημερινότητά σας;
«Είναι πάντα κοντά μου. Τον αισθάνομαι. Τον ρωτάω για ό,τι κάνω. Και εκείνος βρίσκει τον τρόπο να μου απαντήσει»."

Να γράψουν όσες μάνες είχαν το κουράγιο να αποδείξουν στα παιδιά τους ότι η ανθρώπινη ζωή είναι μόνο ο αγώνας ανάμεσα στον πολιτισμό και τη βαρβαρότητα...

"Όταν έγραφα από τη φυλακή αυτά τα γράμματα στο γιο μου, δεν περίμενα ποτέ πως θα τα έβλεπα δημοσιευμένα, και μάλιστα με τη δική μου συγκατάνευση.

Πρέπει να ομολογήσω πως στο θέμα δημόσιο και ιδιωτικό διαφωνούσα με τον Νίκο (Μπελογιάννη). Για μένα το ιδιωτικό ήταν τόσο ιερό που κάθε παραβίασή του ισοδυναμούσε με ένα είδος ιεροσυλίας. Κι όταν εκείνος μου έγραψε πως λυπόταν για τα γράμματά μας που καταστρέφαμε, γιατί -αν ζούσαμε- "θα μπορούσαμε να τα εκδώσουμε", παραξενεύτηκα. Για μένα, εκείνα τα γράμματα τα γραμμένα σε κουρελόχαρτα που τα μαζεύαμε απ' τα σκουπίδια, κι αντί για πένα γράφαμε με σπίρτα καρβουνιασμένα σε αναμμένο τσιγάρο, ήταν ο κρυφός θησαυρός μας, απρόσιτος σε κάθε άλλον. Η κατάθεση της ψυχής μας και της σκέψης μας σ' εκείνους τους ατέλειωτους μήνες που ζήσαμε στα μπουντρούμια της Απομόνωσης στη Γενική Ασφάλεια της Αθήνας. Ο κίνδυνος να πάρουνε σε μια έρευνα τα χαρτιά μας υπήρχε πάντα, και τότε θα μπορούσανε να εκμεταλλευτούνε άγρια απόψεις μας για να ζημιώσουνε το Κόμμα. Αυτό το Κόμμα που του είχαμε δώσει τη ζωή μας και το φυλάγαμε σαν πολύτιμο αγαθό...

Εκεί, σ' αυτή τη φυλακή, έπεσε η αυλαία της ματωμένης Κυριακής. Με κρατήσανε στο ίδιο κελί από όπου αποχαιρέτησα τον Νίκο από την Κυριακή ως την Τετάρτη. Απόγευμα έγινε η μεταγωγή μου στη μόνιμη πια κατοικία μου, τις Γυναικείες Φυλακές Αβέρωφ. Εκεί βρήκα το γιο μου, που ήταν επτά μηνών. Αυτά του τα γενέθλια ήταν και τα μόνα που προλάβαμε να "γιορτάσουμε" με τον Νίκο.

Τώρα κρατούσα στα χέρια μου τον μικρούλη Νίκο, κι έπρεπε να βρω τρόπο να γνωρίσει, μεγαλώνοντας τον πατέρα του. Τον ερωτευμένο άντρα που μπορούσε ακόμα και να κλάψει αν νόμιζε πως σε κάτι έφταιξε ή πως κάτι βασάνιζε την αγαπημένη του και τον πολιτικό με την τολμηρή σκέψη και πράξη. Για τον πολιτικό δεν υπήρχε αμφιβολία πως πολλά θα άκουγε στο μέλλον. Ύμνους και ερμηνείες -με αμφίβολη πάντα γνησιότητα. Κι ωστόσο οι πολιτικές υποθήκες του, καθαγιασμένες με το θάνατο, μικρή θέση έχουνε στα γράμματα που άφησα στο γιο μου. Ήταν πάντα ο κίνδυνος να πέσουν στα χέρια του αντιπάλου που με κρατούσε δέσμια. Μα ήταν και κάτι περισσότερο: έγραφα έχοντας μπροστά μου όχι το μωράκι που κοιμόταν πλάι μου ανίδεο για όσα είχαν γίνει, αλλά τον έφηβο των δεκάξι χρόνων για τον οποίο τα προόριζα. Εκείνος, ο άγνωστός μου έφηβος που θα διάβαζε τα γράμματά μου."

Και…

"Ο χωρισμός ήταν πολύ σκληρός και για τους δυο μας· εμένα με έκανε κομμάτια. Ηταν φρίκη να βλέπεις το παιδί σου μία φορά τον μήνα, για πολλά χρόνια. Ετσι έφτιαξα αυτά τα βιβλιαράκια και μετά μια άλλη σειρά, με έργα του Αριστοφάνη... "


Να γράψουν όσοι στην εποχή του «ναι», κράτησαν με χέρια καθαρά το ΟΧΙ, σημαία τρανή;
"…Γιατί είχαμε και τη χούντα το '67, και πάλι χωρίσαμε με τον γιο μου... Πήγα εξορία. Στα Γιούρα. Οπου αρρώστησα πολύ άσχημα και τότε οι Σοβιετικοί κατάφεραν να με πάρουν από κει, να με φέρουν στην Αθήνα και τελικά να με ελευθερώσουν, χωρίς η ίδια να γνωρίζω τίποτα. Με σκοπό να με πάρουν μαζί τους στη Σοβετική Ενωση, για να ενισχύσουν τον αντιδικτατορικό αγώνα, στην ουσία για να με αξιοποιήσουν υπέρ του καθεστώτος, προβάλλοντας την εικόνα του κομμουνιστή που μένει πιστός στις ιδέες του. Είχαν κάνει μεγάλη προετοιμασία, άρχισαν να στρώνουν το κόκκινο χαλί για να με δεχτούν, αλλά δεν πήγα. Αρνήθηκα.
- Γιατί;
«Γιατί είχε γίνει εν τω μεταξύ η εισβολή στην Τσεχοσλοβακία, προς την οποία ήμουν αντίθετη. Όμως, ήταν πολύ βαρύ για κείνους αυτό που τους έκανα. Και από τότε οι σχέσεις μας διαρρήχθηκαν. Δηλαδή με αγνόησαν, και δικαίως. Πήγε στη θέση μου ο Ρίτσος για τον ίδιο σκοπό... Εγώ έμεινα εδώ, προσπάθησα να σταθώ στα πόδια μου»"

Να γράψουν όσοι προσπάθησαν να ψηλαφίσουν την ελευθερία;
"Ποιος μιλάει σήμερα για ελευθερία; Ίσως δεν το 'χουμε προσέξει, μα τούτη η λέξη που άλλοτε βρόνταγε και βογκούσε, που φλόγιζε τις καρδιές και μάτωνε τα κορμιά, αυτή η λέξη-σύνθημα στις πιο μεγάλες ώρες της Ιστορίας, χάνεται από το λεξιλόγιο. Μοιάζει να φθίνει, να πεθαίνει ήσυχα ήσυχα από εξάντληση και μαρασμό χωρίς κανείς να παραστέκεται στις τελευταίες της ώρες. Η ελευθερία -σύνθημα των μεγάλων ξεσηκωμών που τραντάζανε και ρίχνανε καθεστώτα, μοναρχίες, κατακτητές- έχει αποσυρθεί από τους δρόμους. Όπως έχουν αποσυρθεί από τους δρόμους και τα μεγάλα πλήθη των επαναστατικών ξεσηκωμών. Τα τελευταία χρόνια η Ιστορία φαίνεται ότι περνάει από τη συσσωρευτική της φάση, πριν προχωρήσει σε νέα ποιοτικά άλματα."

Να γράψουν όσοι αναρωτήθηκαν για την επαναστατική ηθική ή την …απουσία της;
«Για τους απανταχού κομμουνιστές, η Κομμούνα του 1871 παίζει ανάλογο ρόλο κι εγείρει ανάλογες έριδες με τον Ιωάννη τον Πρόδρομο.

Ήρθε τη σωστή ώρα ο Ιωάννης (να βαπτίσει τον Χριστό και να εξαφανιστεί από το προσκήνιο) ή μήπως πολύ νωρίς; Θα μπορούσε να μετεξελιχθεί ο ίδιος σε Χριστό ή ήταν εξ αρχής καταδικασμένος; Με τον ίδιο τρόπο, η Κομμούνα του 1871, που έλκει απευθείας την καταγωγή της από μιαν άλλη Κομμούνα, σχεδόν εκατό χρόνια νωρίτερα, την Κομμούνα του Παρισιού της Γαλλικής Επανάστασης, μοιάζει να αναδιατυπώνει το αίνιγμα που έθεσε η Σφίγγα στον Οιδίποδα- μονάχα που το ζητούμενο, εν προκειμένω, δεν είναι η ανθρώπινη φύση, αλλά η επαναστατική φύση: «Ποια εξουσία ταιριάζει στη σοσιαλιστική επανάσταση;». Η Κομμούνα του 1871 αποφαίνεται: «Η εξουσία που αρνείται τον εαυτό της». Μπορεί μια εξουσία να αρνηθεί τον εαυτό της και μολαταύτα να εκπληρώσει τον προορισμό της;»


Είστε ένας Μύθος για την Αριστερά την ρώτησαν;
«Δεν έχω καθίσει να το σκεφτώ ποτέ. Δεν είχα φανταστεί ότι θα είχα ν' αντιμετωπίσω, κάποια στιγμή, τέτοια ερώτηση. Φοβάμαι και που την ακούω».

Προσωπικά δεν μπορώ να γράψω τίποτα… Μόνο να βάλω το χέρι αντήλιο και να προσπαθήσω να ατενίσω το ύψος και το μέγεθος που μπορεί να φτάσει ένας άνθρωπος, εκει που μπορεί να σκαρφαλώσει μια γυναικα.

Κι ίσως ίσως φυλαχτό, αυτήν η μικρή φωτογραφία, που έκανε τον γύρο του κόσμου, που ένα βλέμμα, ένα χαμόγελο, ένα φευγαλέο άγγιγμα, ένα ενσταντανέ…όρισε, έβαλε το μέτρο του τι σημαίνει «αγαπάω». Κληρονομιά για κάθε γυναίκα τόσο βαριά και τόσο μαγικά ανάλαφρη… «αφήστε με να πεθάνω μαζί του».

Ειλικρινά όσο κι αν έστυψα το μυαλό μου, όσο κι αν εκβίασα τις λέξεις μου, όσο κι αν τα δαχτυλα μου έμειναν μετεωρα στο πληκτρολογιο… δεν μπόρεσα να γράψω τίποτα.

«Το πολιτικό; Γιατί δεν ξεκολλάω απ΄ το πολιτικό; Είμαι ζώο πολιτικό. Δεν μπορώ να σκεφτώ διαφορετικά. Έπειτα, ήταν μαζί με τον έρωτα. Αν δεν είναι μαζί, τότε είναι χυδαίο πράγμα. Τότε δεν μπορείς να είσαι ζώο πολιτικό. Έτσι, χωρίς αίσθημα. Τότε είσαι τέρας. Το σωστό πολιτικό ζώο, νομίζω, πρέπει να έχει περάσει πολύ καλά και τον έρωτα. Αλλιώς δεν μπορεί να κάνει τίποτα, θα στεγνώσει, αργά ή γρήγορα θα ξεραθεί, δεν μπορεί να δώσει στον άνθρωπο τίποτ΄ άλλο…»

«Αποχαιρετισμός σημαίνει αποχωρισμός και αποχωρισμός σημαίνει ένα τέλος" έγραφες εσύ…

Αντίο Έλλη Παππά…